خواص و مضرات سپستان
کلیات گیاه شناسی
نام سنتی: سپستان
نام عربی: ڈبق
درختی به ارتفاع حداکثر ۱۲ متر با تنه صاف و بدون انشعاب است. اندام های هوایی ده از کرک های خشن است. برگ ها بصورت چرمی، بیضی، ضخیم و دارای دمبرگ وی است. گل ها بصورت قیفی شکل، سفید یا مایل به کرم بوده و به صورت مجتمع قرار می گیرند. میوه ها به صورت شفت و پس از رسیدن، کروی شکل، به اندازه گیلاس و به رنگ زرد است و کم کم به سیاهی می گراید. مزه میوه ها شیرین است و در حالت تازه دارای آب و موسیلاژ فراوان است.
سپستان مناسب برای امراض کلیوی است. سپستان گیاهی درختی، با برگ های بدون کرک و میوه ای به اندازه آلوی کوچک است. در درون این میوه، شیره ای لزج و بی مزه موجود است که کاربرد دارویی دارد. این گیاه از خانواده گاوزبان می باشد و در سواحل خلیج فارس، جزیره خارک، هند، چین و تایوان می روید.
بخش مورد استفاده:
اگر چه از برگ، پوست و ریشه این گیاه هم استفاده می شود، ولی میوه آن بیشترین کاربرد دارویی را دارد.
ترکیبات مهم:
- برگ و میوه سپستان حاوی آلکالوئیدهای پیرالوزيدين، کومارین ها، ساپونین ها، ترپن ها و استرول ها است. در برگ ها مقدار بالایی کروم هم وجود دارد.
- مواد مهم روغن دانه ها: اسید اولئیک، اسید لینولئیک، اسید بهنیک، اسید آراشیدیک، اسید استئاریک و اسید پالمیتیک است.
- موسیلاژ میوه، بین ۱۳-۳ درصد و قابل توجه است.
خواص سپستان
- مکیدن میوه در دهان یا آشامیدن آب خیسانده آن و یا جوشانده آن، جهت نرم کردن سینه، حلق، خشونت و گرفتگی صدا، سرفه گرم و خشک، تسکین صفراء عطش، سوزش ادرار ناشی از صفرا، خروج کرم معده، اسهال گرم مزاجان، مواد سوداوی، بلغم شور، اصلاح ادویه مسهله، تبهای گرم صفراوی، دموی، بلغم شور و زخم روده ناشی از ادویه حاد به کار می رود.
- نگهداشتن سپستان در دهان در منع نزول مواد به سینه به غایت مفید است.
- قليل الغذا و مولد رطوبات بلغمیه است.
- لغزاننده (مزلق) مواد در روده ها است، به خصوص اگر با آب جوشانده آن حقنه شود.
- ضماد جوشانده در دوشاب، جهت باز کردن دمل آزموده شده است.
- ۴ عدد از برگ های تازه روییده آن را به صورت ریز در آورده و یک شب در آب خیسانده شود و صبح فشار داده و صاف شود. جهت جریان منی، سوزش ادرار و مثانه (سوزاک) نافع است.
- پودر پوست سوخته خشک آن، که با آتش سوخته شود، جهت تسکین درد و زخم مفید است.
- مصرف میوه این گیاه به بیماران ریوی و طحال تجویز می شود.
- پودر دانه این گیاه به صورت موضعی، برای بیماری های قارچی پوست استفاده می شود.
- سپستان تشنگی را برطرف می کند.
مضرات سپستان
- مضعف معده و کبد است.
- مصلح آن در سرد مزاجان، گل سرخ و در بقیه عناب می باشد.
کاربرد سپستان در گیاه درمانی
- با توجه به این که میوه رسیده دارای مقدار زیادی ویتامین است، اعتقاد به خواص تقویت کننده و افزایش رشد موی آن وجود دارد.
- این میوه خاصیت آنتی اکسیدانی و حفاظت کبدی هم دارد.
- میوه، برگ و ریشه آن در کمک به درمان سرماخوردگی، سرفه، گلودرد و مشکلات سوء هاضمه کاربرد داشته اند.
- میوه رسیده به دلیل موسیلاژ، جهت زخم گلو، تکسین دردهای قفسه سینه، دردهای روماتیسمی و ضد کرم کاربرد دارد.
- این میوه در فرمولاسیون چهارتخمه (به همراه تخم مرو، به دانه و بارهنگ) به عنوان ضدسرفه و نرم کننده سینه به کار می رود. همچنين موسيلاژ آن در صنایع قرص سازی کاربرد داشته است. در آزمایش های حیوانی اثرات کاهش فشار خون، ناشی از موسیلاژ به دلیل انسداد گیرنده های نیکوتینی، دیده شده است.
- عصاره های اتردوپترولی و الکلی سپستان خاصیت ضددرد، ضدالتهاب و ضد آرتریت را در موش های آزمایشگاهی نشان داده است.
- در بعضی مناطق آفریقایی از خیسانده برگ گیاه به صورت خوراکی برای درمان تریپانوزومیاز و به صورت موضعی برای گزش پشه تسه تسه به کار می رود. از برگ گیاه در بعضی نواحی، به خصوص در هند، برای مصارفی شبیه برگ گاوزبان هم استفاده به عمل می آید. آلکالوئیدهای پیرولیزیدینی اشباع موجود در برگ گیاه، اثر سایتوتوکسیک بر روی سلول های کارسینوما دارند. عصاره متانولی برگ ها اثرات قوى آنتی هیستامینی داشته است. کروم موجود در برگ و میوه می تواند تحمل به گلوکز را بالا ببرد و در دیابتی ها ماده مصرفی با ارزشی باشد.
- پوست این درختچه؛ اثر قابض، رفع سوء هاضمه و تب، و ریشه اش خاصیت مسهلی دارد.
